واقعیت این است که حتی حیوانات ترسناک و پرابهتی همچون کوسه ها نیز به حفاظت نیاز دارند. سال گذشته، یان ردموند که در آب های ساحلی اقیانوس هند مشغول غواصی بود، مورد حمله کوسه قرار گرفت. کوسه، بازوی او را زخمی و حتی یک تکه از ران پای او را هم جدا کرد. یان توسط قایق نجات از محل سانحه دور شد، اما متاسفانه تنها اندکی پس از نجات یافتن به دلیل از دست دادن خون زیاد درگذشت.

این سانحه بسیار دردناک بود، اما در عین حال پدیده ای نادر نیز تلقی گردید. یان یکی از ۱۲ نفری است که سال گذشته مورد حمله کوسه قرار گرفته است. حتی این تعداد نیز به شکل نامتعارفی زیاد است، چراکه آمار نشان می دهد سالانه به طور متوسط حدود پنج نفر یا احتمالا کمی بیشتر به طور ناخواسته مورد حمله های پیش بینی نشده کوسه ها قرار می گیرند. افزایش تعداد حملات کوسه ها در سال های اخیر بیشتر به دلیل وارد شدن انسان به قلمروی آنها و ایجاد اختلالات گسترده انسانی در چنین محدوده هایی است. در مقابل، آمارها حاکی از آن است که بشر سالانه حدود ۴۰ میلیون کوسه را به دلایل مختلف شکار می کند. به واسطه این کشتار بیرحمانه، امروزه از شمار کوسه ها بشدت کاسته شده است. شاید بهتر باشد ما به جای ترس از کوسه ها، از انقراض آنها واهمه داشته باشیم. براستی اگر ما این طور به قتل عام کوسه ها ادامه دهیم، چه اثرات غیرقابل جبرانی بر اقیانوس ها وارد خواهد آمد؟

اغلب ماهیگیران، کوسه ها را تنها مایه دردسر و گرفتاری می دانند. تنها تعداد اندکی از کوسه هایی که در حین ماهیگیری اسیر شده اند، توسط صیادان آزاد می شوند.

با این حال، در دهه های اخیر کوسه ها بیشتر مورد توجه قرار گرفته اند. آن هم نه به خاطر ارزش ذاتی شان، بلکه تنها به خاطر شکم های گرسنه ای که تنها با سوپ های گران​قیمت باله​کوسه سیر می شوند. تنها با یک نگاه به این غذای شاهانه متوجه می شوید قیمت آن و نحوه پختش مستلزم بذل توجه زیادی است. محتوی این پرس غذای چینی که امروزه با ثروتمندتر شدن این کشور آسیایی روز به روز مشهورتر می شود، باله کوسه ای است که پس از قطع عضو محکوم به مرگ است. بشر با ناجوانمردی کامل کوسه قطع عضو شده را در دریا رها می کند. روز به روز بر میزان تقاضای این غذای عجیب و خوشمزه افزوده می شود، اما به راستی این افزایش تقاضا چه فاجعه ای در پی خواهد داشت؟ آمارهای معتبر رسمی تنها قدمتی به اندازه یک دهه دارند، اما ماهیگیری های غیرمجاز و قاچاق هیچ گاه در آمارهای رسمی به ثبت نمی رسند.

معمولا آمارها خیلی کمتر از آن حدی است که باید باشد. تنها چند منطقه معدود است که محققان قادرند میزان صید کوسه ها در آنها را در طول زمان بدرستی تعیین کنند. دانشمندانی همچون جولیا باوم از دانشگاه هالیفاکس کانادا و همکارانش روی اطلاعاتی که از کشتی های صید ماهی اقیانوس آتلانتیک در محدوده شمال غربی موجود است، کار کرده اند. آنها اطلاعات ۱۴ سال (۲۰۰۰ ۱۹۸۶) را بررسی کردند و متوجه شدند از جمعیت کوسه های سرچکشی، سفید و ترشر این محدوده بیشتر از ۷۵ درصد کاسته شده است.

پیش بینی ادامه روند کاهش جمعیت

تحقیقاتی مشابه تحقیق اخیر انجام شده است. در یک تحقیق مشابه دیگر تیم تحقیقاتی تاریخچه صید را در خلیج مکزیک مورد بررسی قرار داده و نشان دادند از میزان جمعیت کوسه های سفید بیشتر از ۹۹ درصد و از جمعیت کوسه های پوست ابریشمی بیشتر از ۹۰ درصد کاسته شده است. داده های مشابه زیادی در این زمینه وجود دارد که همگی گویای کاهش جمعیت کوسه ها در اغلب اقیانوس های جهان هستند. بخشی از این مساله به این خاطر به وجود آمده که زاد و ولد کوسه ها به کندی انجام می شود. سال ها طول می کشد یک کوسه به بلوغ جنسی برسد و آن گاه تنها می تواند چند تخم تولید کند یا این که به مرور زمان بچه های خیلی کوچکی را به وجود آورد. برخی کوسه ها تخمگذارند، اما برخی کوسه ها نیز تخم ها را در بدن خود نگه می دارند تا نوزاد به حد مشخصی از سن بلوغ برسد. در مورد کوسه سفید هنوز اطلاعات زیادی در این زمینه وجود ندارد، چراکه این گونه اغلب در دوران بارداری خود انزواطلب و بسیار تهاجمی است. تنها معدودی از گونه های زنده زا نظیر کوسه بسکین که گونه ای راحت طلب است، دوره های بارداری طولانی را می گذرانند. دوره بارداری کوسه بسکین بیشتر از سه سال است، یعنی خیلی بیشتر از دوره ای که فیل برای بارداری طی می کند. این مساله باعث می شود کوسه خیلی بیشتر از سایر گونه های آبزیان در این دوره خاص آسیب پذیر شود.

نکته: سوپ باله کوسه غذای گران​قیمت و لوکسی است که صرفا برای تنوع سرو می​شود. این غذا جمعیت در حال کاهش کوسه​ها را بشدت در معرض خطر قرار داده است

بدیهی است نابودی شکارچیانی نظیر کوسه ها که در راس زنجیره غذایی هستند، می تواند کل اکوسیستم را برهم بزند. هرچند بسیار سخت است که بتوان تاثیر حذف کوسه ها را در اکوسیستم تشریح کرد. کوسه ها تنها چندگونه نیستند، بلکه از تنوع خارق العاد ه ای برخوردارند. تنوعی به این گستردگی می تواند کلید اسرار طبیعت را با خود به همراه داشته باشد، چراکه کوسه ها تنها در یک جا ساکن نیستند. قلمروی آنها از اعماق دریا تا صخره های مرجانی، فلات های قاره و هزاران هزار کیلومتر در اقیانوس ها گسترده شده است. شاید هر کوسه بتواند معمایی خاص را حل کند. دانشمندان دانشگاه یورک که تحقیقات گسترده ای درباره کوسه ها انجام داده اند، معتقدند مطالعه درباره کوسه ها درست همچون مطالعه یک مکانیسم خیلی پیچیده است. بررسی در مورد مکانیسمی که اطلاعات دقیقی از نحوه عملکرد آن وجود ندارد کار بسیار دشواری است.

تاثیر حذف کوسه ها از زنجیره غذایی

در سال ۲۰۰۵، بیولوژیست های دانشگاه کالیفرنیا به یافته های جدیدی دست یافتند. آنها مجموعه جزایری در اقیانوس آرام را مورد مطالعه قرار دادند و دریافتند صخره های مرجانی برخی از این جزایر، اکوسیستم های فوق العاده سالمی را تشکیل داده اند. آنها در این صخره ها بزرگ ترین جمعیت ماهیان را شناسایی کردند. جالب اینجاست که این جزایر کمتر تحت تاثیر فعالیت های انسانی قرار گرفته اند. اما یک نکته در مورد این جزایر بود که توجه محققان را به خود جلب کرد و آن هم حضور گسترده کوسه ها در این محل بود. در واقع، جمعیت منحصربه فرد ماهیان در این منطقه متاثر از حضور کوسه هاست! ماهیانی که در مناطق با تعداد کوسه بیشتر زندگی می کنند معمولا جگرهای لاغرتر، کم چرب تر و سالم تری دارند، اما ماهیانی که در مناطق بدون کوسه زندگی می کنند جگرهای بسیار چربی دارند. دکتر شیلا والش، عضو هیات علمی موسسه حفاظت از طبیعت ویرجینیا معتقد است صید ماهی در مناطقی که تعداد کمتری کوسه دارد، معمولا چندان سودآور نیست.

درست برخلاف تصور همگان این قاعده اکولوژیکی ثابت می شود خلاص شدن از دست گونه های شکارچی لزوما به معنای صید بیشتر نیست. حضور کوسه ها سبب خواهد شد ماهیان سریع تر و پویاتر عمل کنند و این مساله قطعا بر میزان صید خواهد افزود. دانشمندان معتقدند هنوز زمان زیادی لازم است که تاثیر رفتارهای بشر بر اکوسیستم های دریایی مشخص شود، اما حتی اگر چنانچه کوسه ها کماکان بتوانند به بقای خود ادامه دهند، باز هم شرایط اکوسیستم به صورت اولیه خود باز نخواهد گشت. بشر مسبب حذف شمار کثیری از گونه های جانوری از زنجیره غذایی بوده است. ارتباطات اینچنینی مسائل ساده ای نیست. طبیعت به این آسانی قادر به جایگزینی تکه های حذف شده پازل نخواهد بود.

شکل گیری صنعت اکوتوریسم بتازگی بر اهمیت کوسه ها افزوده است. شمار کثیری تنها به جزایر گالاپاگوس مراجعه می کنند که با غواصی بتوانند گونه های سرچکشی کوسه ها را مشاهده کنند. غواصی سالانه حدود ۱۵ میلیارد دلار سود را برای این جزایر به ارمغان آورده است. حتی طرح های حفاظت از کوسه ها در این مناطق کاملا حساب شده است. دانشمندان مطرح جهان نیز برای انجام تحقیقات خود از چنین قوانینی مستثنا نیستند.

این مسلم است کوسه ها ارزشی بس فراتر از باله هایشان دارند، اما آیا بشر می تواند این ارزش ها را بموقع درک کند و از آنها حفاظت نماید؟ قیمت هر کیلو باله خشک کوسه به رقمی بالغ بر ۷۰۰ دلار رسیده است. آیا با این شرایط منع قانونی شکار کوسه ها کار آسانی است؟

newscientist

مترجم: فرناز حیدری