بازخوانی کوتاه زندگی نامدارترین معلم ریاضی دوران ما

استاد «پرویز شهریاری» دوم آذر ۱۳۰۵ در خانواده ای دهقانی در کرمان به دنیا آمد. پدرش دهقان زاده ای بود که روی زمین های اربابی کارگری می کرد، مادرش هم دهقان زاده بود. زندگی سختی داشتند. پدرش کارگر روزمزد بود به همین دلیل روزگار کودکی و نوجوانی «پرویز» کوچک، برادرها و خواهرش به سختی گذشت. پس از مرگ پدر، مسوولیت خانواده به دوش مادرش (گلستان شهریاری) افتاد. خود استاد «شهریاری» در مصاحبه ای درباره مادرش می گوید: «با همه اینها، این واقعیت را که همه ما توانستیم به تحصیل خود ادامه دهیم، مدیون روشن بینی و فداکاری مادرمان هستیم.»

بارها تاجرهایی از کرمان و بم برای دکان شاگردی و خانه شاگردی به سراغ من آمدند. من در دل راضی نبودم و مادرم هم در مقابل آنها مقاومت می کرد. او می گفت: «تا جایی که لازم است، جان می کنم ولی اجازه نمی دهم بچه هایم درسشان را رها کنند.» از دبستان تا سوم دبیرستان را در کرمان گذراند و بعد وارد دانشسرای مقدماتی شد. دانشسرای مقدماتی معمولا برای کسانی مناسب بود که در جست وجوی کار بودند، چون شغل آینده آنان (یعنی معلمی) تضمین شده بود. در سال آخر دانشسرای مقدماتی بخشنامه ای آمد مبنی بر اینکه شاگردان اول و دوم امسال و سال های قبل دانشسرای مقدماتی می توانند در تهران ادامه تحصیل دهند. او نیز در سال ۱۳۲۴ با استفاده از این مصوبه، وارد دانشکده علوم دانشگاه تهران شد و رشته ریاضی را برای ادامه تحصیل انتخاب کرد.

در آن زمان در تمام ایران هیچ دانشگاه دیگری وجود نداشت. در آن سال از سرتاسر ایران، ۱۳ نفر داوطلب رشته ریاضی شدند. پس از آنکه دانشکده علوم را تمام کرد، از طرف وزارت فرهنگ (آموزش وپرورش فعلی) به شیراز رفت. یک سال در شیراز آموزگار بود و در سال ۱۳۳۳ به تهران برگشت و پس از مدتی، کار در دبیرستان ها را شروع کرد. آن روزها در دبیرستان اندیشه و دبیرستان های وابسته به گروه فرهنگی خوارزمی آموزش می داد. در دانشکده فنی دانشگاه تهران، در کلاس های روزانه و شبانه دانشگاه تربیت معلم و در اراک در مدرسه عالی علوم اراک هم تدریس می کرد. «شهریاری» در دوران پرتنش سیاسی دهه ۲۰ به مبارزه سیاسی روی آورد. پس از ۱۵ بهمن ۱۳۲۷ و سوءقصد به جان «محمدرضا پهلوی» موجی از دستگیری ها آغاز شد و «شهریاری» در فروردین ۱۳۲۸ برای نخستین بار بازداشت شد و به زندان افتاد. وی پس از آن نیز بارها به زندان افتاد. زبان روسی را در زندان فراگرفت و کار ترجمه کتاب ها از زبان روسی را آغاز کرد. کتاب «تاریخ حساب تانون» را در زندان ترجمه کرد. یکی از نکات جالب زندگی استاد «شهریاری» آن بود که هفت بار و به دلایل مختلف زندانی شد. در سال ۱۳۲۸ به مدت سه سال، در سال ۱۳۳۲ به مدت یک سال و نیم و در سال ۱۳۶۱ (به علت عضویت در شورای نویسندگان و هنرمندان) به مدت یک سال و نیم.

«پرویز شهریاری» را در ابتدا به عنوان معلمی می شناختند که کتاب های ریاضی ارزنده ای تالیف می کند اما پس از آن چندین دبیرستان مهم و نمونه را در تهران تاسیس کرد. تاسیس دبیرستان خوارزمی (۱۳۳۹) مدرسه دخترانه مرجان (۱۳۴۰) و مدرسه عالی علوم اراک (۱۳۵۳) از کارهای مشهور اوست. وی بعدها مدرسه مرجان را به گروه فرهنگی مرجان (۱۳۵۰) و دبیرستان خوارزمی را به گروه فرهنگی خوارزمی بدل کرد که اولین کلاس های کنکور در ایران را برگزار کردند.

«پرویز شهریاری» همواره به انتشارات و کارهای مطبوعاتی علاقه داشت که این علاقه تا پایان زندگی با او همراه بود. در سال ۱۳۴۲ هم زمان با تدریس در دانشکده فنی دانشگاه تهران، انتشارات خوارزمی را پایه گذاشت که بعدها یکی از بهترین انتشاراتی های کشور شد. وی همچنین انتشارات توکا را در سال ۱۳۵۳ تاسیس کرد که بعدها نام پنجمین فرزندش شد. یکی از مهم ترین دل مشغولی های استاد در سال های طولانی، انتشار مجله های علمی و فرهنگی در مقام سردبیر بود. برای مثال، نشریه «سخن علمی» از سال ۱۳۴۱ منتشر شد که «پرویز شهریاری» سردبیر این نشریه بود. استاد «پرویز شهریاری» درباره این نشریه و سرنوشت آن می نویسد: «این نشریه هشت سال پیاپی منتشر شد: در سال اول، شش شماره و در هفت سال بعد، هر سال ۱۲ شماره؛ روی هم ۹۰ شماره. اما از بهمن ۱۳۴۸ وضعیت عوض شد. سازمان امنیت از او خواست مجله سخن علمی را به آنها (یعنی سازمان امنیت) واگذار کند (در آن زمان مجله های بسیاری به همین شیوه و زیر نظر سازمان امنیت منتشر می شد.) «شهریاری» نپذیرفت و به این ترتیب عمر مجله در پایان سال هشتم به انتها رسید. ماهنامه علمی سخن علمی، ماهنامه اندیشه، هفته نامه وَهومن، مجله آشتی با ریاضیات، نشریه آشنایی با دانش، ماهنامه دانش و مردم و مجله چیستا از جمله کارهای انتشاراتی «پرویز شهریاری» است. وی از سال ۵۱ دچار مشکل بینایی شد. برای درمان نارسایی چشم به پزشکان زیادی مراجعه کرد. حتی به واسطه دوستی که در لندن داشت، به پزشکان آنجا هم مراجعه کرد، اما به او گفتند بیماری اش درمان ندارد و باید با این مشکل بسازد.

از آن به بعد روزبه روز بر ناراحتی چشمش اضافه می شد. در نهایت هم ناچار شد از عینک و ذره بین استفاده کند. به همین دلیل، کار تالیف و ترجمه کتاب و مقاله هم برایش بسیار مشکل شده بود. او در سال های پایانی عمرش تدریس نمی کرد بلکه در منزل می ماند و به کارهای تحقیقاتی می پرداخت. کار انتشار مجله های «چیستا» و «دانش و مردم» را نیز تا پایان عمر و به رغم کهولت سن و ضعف بینایی ادامه داد. استاد «پرویز شهریاری» سرانجام در ۸۶سالگی و در ساعت ۴:۳۰ دقیقه بامداد روز جمعه ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۱ به علت مشکل تنفسی در بیمارستان جم تهران زندگی را بدرود گفت و در عصر همان روز در آرامگاه قصر فیروزه زرتشتیان واقع در شرق تهران، در حضور جمعی از دوستدارانش به خاک سپرده شد. اکنون به مناسبت ۲۲ اردیبهشت، اولین سالگرد درگذشت استاد، این ویژه نامه را به دوستداران وی و ریاضیات تقدیم می کنیم.